Nuk ka dyshim se agresioni rus kundër Ukrainës është një ‘reklamë perfekte’ për dronët ushtarakë, por vendet e Ballkanit do të duhet të presin ende për dorëzimin.
Pikërisht një vit më parë, bota kishte frikë nga një sulm rus ndaj Ukrainës fqinje. Shumë ekspertë ushtarakë pohuan se kjo nuk do të ndodhte dhe se, edhe në rast sulmi, ushtria ruse shumë herë më e madhe dhe e pajisur më mirë do të shkonte shpejt në kapitullimin e fqinjit të saj.
Kurse, një vit më vonë, ushtria ruse pa dyshim ka “ngecur” në Ukrainë dhe deri tash kanë vdekur të paktën 55 deri në 70 mijë ushtarë rusë. Kremlini nënvlerësoi seriozisht motivimin, vendosmërinë dhe stërvitjen e forcave të sigurisë ukrainase për të mbrojtur atdheun e tyre nga agresioni.
Ajo që ishte gjithashtu një surprizë e madhe për publikun botëror ishte përdorimi i avionëve të prodhimit turk, të cilët praktikisht ishin të panjohur deri atëherë.
“Bayraktar TB-2” rezultoi të ishte një dron jashtëzakonisht i dizenjuar mirë, i cili shkatërroi qindra automjete të blinduara ruse, tanke dhe pajisje komunikimi në gjashtë muajt e parë të agresionit, shkruan AlJazeera.
Një ‘lojtar’ i ri në qiell
Në mesin e vitit 2021, lajmet për modernizimin e madh të Marinës së Ukrainës kaluan pothuajse pa u vënë re. Përveç raketave të reja tokë-det dhe një gjenerate të re silurësh inteligjentë me drejtim lazerik, Komanda Detare e Ukrainës (UNFC) mori gjithashtu katër dronë të rinj pa pilot në korrik të vitit 2021.
Në fjalë ishin versionet e para të “Bayraktar TB-2” të prodhuesit turk “Baykar Defense Technology”.
Duke qenë se forcat detare ukrainase ishin jashtëzakonisht të kënaqura me këtë blerje, jo shumë kohë më vonë u porositën dy luftanije MILGEM, të njohura edhe si ADA/TF2000, gjithashtu të prodhimit turk.
Dorëzimi i tyre ishte planifikuar për mesin e vitit 2022, por ndërkohë filloi agresioni rus.
Në maj të vitit të kaluar, ishin ky lloj i dronëve Bayraktar TB-2 që shkatërruan dy anije sulmuese amfibe ruse të klasit Raptor në Detin e Zi. Vetëm dy javë më vonë në rajonin Kulbakina, tre dronë arritën të shkatërronin një njësi të tërë zbuluese ruse në një sulm të vetëm – gjashtë automjete të blinduara, pesë raketahedhëse të montuara në automjete dhe tre automjete të njësisë ndërlidhëse.
Meqenëse një Bayraktar i vetëm mund të mbajë dy grupe raketash të drejtuara UMTAS (gjithsej tetë raketa), kjo do të thotë se vetëm një dron është në gjendje t’i shkaktojë armikut humbje të mëdha.
Varësisht nga konfigurimi i dronit dhe llojit të sensorit (EO/IR, lazer ose udhëzim infra të kuqe), ai mund të armatoset me një gamë të tërë raketash dhe bombash. Në radhë të parë janë bombat e drejtuara nga kompjuteri MAM me korrigjim të trajektores. Shkurt për “Mini Akili Muhimmat” (municione inteligjente ajrore), këto bomba janë produkt i kompanisë turke Roketsan. Ato u përdorën fillimisht në Siri dhe më vonë në Libi dhe Nagorno-Karabakh.
Në Operacionin “Mburoja e Eufratit” në vitin 2017, forcat turke përdorën më shumë se 1000 MAM-L të drejtuara nga sateliti dhe më shumë se 500 u hodhën në pozicionet rebele të Ushtrisë së Lirë Siriane vetëm në rajonin e Azazit.
Verzione të shumta të armëve raketore
Kompania Roketsan, në vitet e fundit ka zhvilluar edhe një verzion të përmirësuar të MAM, të quajtur “Cirit”, i cili përveç dronëve “Bayraktar” mund të përdoret edhe në tankun turk “T-129 Atak” dhe në helikopterin evropian “EC-635 / Airbus H135M”. “Cirit” është aktualisht e vetmja raketë shumëfunksionale e këtij lloji në botë.
Instituti Kombëtar i Kërkimeve Shkencore dhe Teknike të Turqisë (TUBITAK) ka zhvilluar gjithashtu dy lloje armësh për “Bayraktar TB-2” – raketën inteligjente “Bozok” me drejtim dhe shënjestrim me lazer multi-shënjestrues dhe “Togan”, një bombë për shkatërrimin e bunkerëve dhe fortifikimeve.
Gjithashtu, pikërisht në Ukrainë u përdor për herë të parë raketa “UMTAS-L Evo”, një raketë antitank e gjeneratës së re që mund të depërtojë në forca të blinduara reaktive (sistemi i mbrojtjes në tanket moderne).
Të gjithë dronët “Bayraktar TB-2” në Ukrainë kanë një sistem CATS për analizimin e situatës në pjesën e përparme nga ajri me skanim lazer si standard. Një numër më i vogël është i pajisur edhe me sensorin multisistem opsional “Argos II HDT”, i cili mbledh informacion nga lloje të ndryshme të kamerave të synimit të synimeve (sistemi ISTAR) në një vend.
Dronët “TB-2” që po montohen aktualisht mund të kenë gjithashtu një opsion të tretë sensor – “MX-15D Ëescam”. Ky është një sistem plotësisht dixhital me rezolucion të lartë dhe përfshin drejtimin infrared, lazerik në një sistem, me pesë sensorë aktivë në të njëjtën kohë.
E pajisur plotësisht “Bayraktar TB-2” në ajër mund të qëndrojë deri në 27 orë në një lartësi prej 5400 metrash. Dronët e pajisur me sistemet udhëzuese të përmendura mund të kenë një rreze prej mbi 300 kilometrash, me një lidhje me një stacion tokësor. Disa verzione mund të fluturojnë më tej, duke përdorur të ashtuquajturat udhëzim inercial dhe kompjuter GPS për navigim.
Gjithashtu, modelet e reja janë në gjendje të kryejnë një manovër “Deploy-Return” plotësisht në mënyrë autonome, edhe në qoftë se ka një ndërprerje me operatorët në terren. Gjithashtu besohet se verzionet e reja që do të prodhohen këtë vit për vendet anëtare të NATO-s do të kenë një rreze prej mbi 1000 kilometrash, gjë që do t’i vendosë në klasën e avionëve ushtarakë më të avancuar në botë. Ata do të mund të fluturojnë më shpejt se 150 kilometra në orë aktuale, madje deri në një shpejtësi prej 220 kilometrash në orë. Ka gjithashtu plane për të zëvendësuar motorin aktual “Rotax 912” të prodhimit austriak me një motor “PD-170” më të avancuar të prodhimit turk. Në fazën përfundimtare të zhvillimit është “Bayraktar TB-3”, një version i këtij droni i aftë për t’u ngritur dhe ulur nga pista të shkurtra, si anije apo terrene pyjore.
Lufta si një reklamë e përsosur
Nuk ka dyshim se lufta në Ukrainë ishte një “reklamë perfekte” për Bayraktarin, si dhe për të gjithë klasën e dronëve ushtarakë. Është e qartë se në të ardhmen, konfliktet në mbarë botën do të luftohen kryesisht me dronë, si dhe lloje të tjera avionësh pa pilot, dhe tashmë ka mjete të blinduara pa pilot, si dhe anije zbarkuese pa marinarë. Ata të gjithë punojnë në një parim të ngjashëm, dhe sisteme të tilla kanë rezultuar të jenë dukshëm më efikase se ato me njerëz, si dhe dukshëm më të lirë për të marrë, pajisur dhe trajnuar personelin, shkruan AlJazeera, përcjell Klankosova.tv.
Aktualisht, kompania “Baykar” është duke zhvilluar një seri avionësh të ngjashëm, si droni i madh luftarak “Akinci” dhe aeroplani gjuajtës-bombardues pa pilot “Kizilelm”.
Megjithatë, “Bayraktar TB-2” mbetet produkti kryesor dhe më i njohur i kësaj kompanie.
Njëzet e tetë vende tashmë kanë nënshkruar kontrata prokurimi, dhe vitin e kaluar “Baykar” shiti avionë për më shumë se një miliard dollarë. Ushtria turke ka të paktën 200 TB-2 aktive, Marina të paktën 15 të tjera, ndërsa Roja Bregdetare Turke ka gjashtë. Që nga viti 2019, Katari ka gjashtë dronë operativë.
“Bayraktar TB-2”, përveç në Ukrainë, aktualisht përdoret edhe në Pakistan, Niger, Kirgistan, Etiopi dhe Marok. Porositë u konfirmuan gjithashtu nga Polonia, Nigeria, Mali, Azerbajxhani, Turkmenistani, Rumania, Iraku dhe Kuvajti. Emiratet e Bashkuara Arabe janë të interesuara për të blerë më shumë se njëqind prej këtyre dronëve.
“Bayraktari” edhe në Ballkan?
Në prill të vitit të kaluar, presidenti serb Aleksandar Vuçiq kishte paralajmëruar mundësinë e blerjes së “Bayraktar”.
“I kërkova presidentit turk që të prokurojë ‘bajraktarët’ përmes urdhrit dhe t’i përfshijë ata në armatimin e Forcave të Armatosura Serbe”, tha Vuçiç në atë kohë.
Por, Serbia tash ka dronët e saj “Vrabac” dhe dronë “CH-92” të prodhimit kinez.
Vetëm gjashtë muaj më vonë erdhi lajmi se edhe Kosova ishte e interesuar për blerjen e këtyre dronëve. Ministri i Zhvillimit Rajonal, Fikrim Damka më pas deklaroi se “ne po punojmë drejtpërdrejt me palën turke për prokurimin e Bayraktar-it”.
Ndërkohë, Shqipëria, e cila ashtu si Turqia është anëtare e NATO-s, nënshkroi kontratën për blerjen e tre “Bayraktar TB-2” të serisë së fundit. Në dhjetor, kryeministri Edi Rama tha se “këto janë vetëm tre dronët e parë të këtij lloji dhe se shpreson që të mos ketë nevojë për t’i përdorur”.
Megjithatë, Serbia dhe vendet e tjera të Ballkanit do të duhet të presin ende për dorëzimin e këtyre avionëve. Prioriteti i kompanisë “Baykar” është aktualisht Ukraina, si dhe vendet e mëdha të NATO-s. Nga mesi i këtij viti, Polonia duhet të marrë deri në 24 kopje të këtij avioni, të cilat janë porositur që në vitin 2021, para fillimit të luftës në Ukrainë. Rumania, e cila është gjithashtu një faktor i rëndësishëm sigurie në Ballkan, kryesisht për shkak të aksesit të saj në Detin e Zi dhe afërsisë së saj me Rusinë, pret dorëzimin e tre sistemeve të plota “tokë në qiell”, secila prej të cilave do të ketë gjashtë ” Drone TB-2″ dhe me më shumë se tetë stacione tokësore. Kjo marrëveshje është një nga më të mëdhatë dhe më të rëndësishmet për “Baykar” – vlen mbi 300 milionë dollarë.
Gjithashtu mbetet e qartë se me karakteristikat e tij, “Bayraktar TB-2” do të ndryshonte ndjeshëm ekuilibrin e forcave ushtarake në Ballkan. Një distancë prej 300 deri në 500 kilometra do të thotë që Serbia dhe Shqipëria mund t’i përdorin ato për të kontrolluar pothuajse të gjithë hapësirën e tyre ajrore pa asnjë problem. Edhe pse ky nuk është qëllimi i tyre parësor, “TB-2”, me sistemet e avancuara të zbulimit, do të ishte jashtëzakonisht i dobishëm edhe në rastet e fatkeqësive natyrore dhe mbrojtjes nga zjarri dhe përmbytjet. Gjithashtu, ato mund të përdoren për operacionet e shpëtimit dhe për luftën kundër terrorizmit dhe trafikimit të drogës dhe qenieve njerëzore, pasi ato mund të fluturojnë dhe filmojnë pa probleme në të gjitha kushtet, praktikisht pa u vënë re.
Edhe pse vetë kontratat janë sekrete, ekspertët vlerësojnë se një “Bayraktar TB-2” kushton nga pesë deri në shtatë milionë dollarë dhe se në varësi të llojit të pajisjeve dhe armëve mund të kushtojë mbi 15 milionë dollarë. Kësaj duhet t’i shtohen kostot e trajnimit të personelit, mirëmbajtjes dhe riarmatosjes së avionit.