Rreth 72 për qind e fëmijëve në Kosovë janë disiplinuar me dhunë, e cila nënkupton atë fizike, verbale, emocionale, psikologjike dhe ngacmim ndërmjet moshatarëve.

Këto janë të dhënat nga Anketa e grupimeve me tregues të shumëfishtë (MICS), e cila është punuar në vitin 2020 nga Agjencia e Statistikave të Kosovës, në bashkëpunim të ngushtë me Organizatën Botërore të Shëndetësisë dhe Fondacionin për Fëmijë të Kombeve të Bashkuara, UNICEF.

Petrit Tahiri, menaxher i projekteve në organizatën joqeveritare Qendra për Arsim në Kosovë, thotë se të dhënat e tilla duhet të jenë shqetësuese për shoqërinë.

Një pjesë e madhe e formave të dhunës, e cila në terminologjinë që përdoret në disa vende të botës cilësohet si “bullizëm”, ushtrohet në shkolla dhe në mesin e të miturve, por legjislacioni i Kosovës nuk e njeh një term të tillë, thotë psikologia Teuta Danuzi.

Merita Jonuzi, zyrtare në Ministrinë e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit, thotë se numri i raportimeve të rasteve të dhunës në shkolla, në Sistemin e menaxhimit të informatave në kuadër të kësaj ministrie, është i vogël. Por, sipas saj, kjo nuk reflekton gjendjen reale të fenomenit të dhunës ndërmjet fëmijëve, e cila në mjaft raste ka karakteristikat e bullizmit, por që sipas Protokollit për parandalimin dhe referimin e dhunës në institucionet e arsimit parauniversitar, janë të përfshira në termin “ngacmim në mes të moshatarëve”.

Tahiri: Disiplinimi i dhunshëm do t’i bëjë fëmijët e dhunshëm

Petrit Tahiri, menaxher i projekteve në organizatën joqeveritare Qendra për Arsim në Kosovë, e cila është pjesë e Koalicionit të organizatave joqeveritare për mbrojtjen e fëmijëve në Kosovë (KOMF), thotë për Radion Evropa e Lirë që të dhënat e dala nga anketa MICS, se 72 për qind e fëmijëve të anketuar janë të disiplinuar përmes formave të ndryshme të dhunës, duhet parë si alarm nga institucionet dhe shoqëria.

“Më e keqja në këtë statistikë është që 24 për qind e tyre janë të predispozuar ndaj ndëshkimit fizik, si një formë për atë që njihet si disiplinim i dhunshëm i tyre. Rrjedhimisht, këto të dhëna na dëshmojnë që fëmijët tanë, përderisa ata ekspozohen në këtë nivel, në të ardhmen, në jetën e tyre do të kenë predispozita për të qenë të dhunshëm. Së paku kështu thonë edhe të gjitha studimet që janë bërë”, thekson Tahiri.

Përveç dhunës fizike, sipas Tahirit, në shkolla vazhdojnë të jenë të pranishme edhe format e tjera të dhunës, koncepti i të cilave nuk kuptohet mjaftueshëm drejt, as nga fëmijët e as nga mësimdhënësit.

Bullizmi dhe pasojat

Konceptet e ndryshme të dhunës janë përfshirë në termin “bullizëm”, thotë Teuta Danuzi, profesoreshë e Psikologjisë në Universitetin e Prishtinës. Ajo shpjegon për Radion Evropa e Lirë se bullizmi është formë e dhunës, që dallon nga format tjera.

Sipas saj, te bullizmi, dhuna ka vazhdimësi të veprimeve të dhunshme ose sjelljeve bulliste të bullistit ose bullistëve ndaj viktimës. Po ashtu, ekziston çekuilibër i fuqisë ndërmjet ushtruesit të sjelljeve bulliste dhe viktimës, ku gjithmonë viktima është më e dobët në aspektin fizik, mendor apo social.
“Përveç konsistencës dhe dallimeve të fuqisë ndërmjet bullistit dhe viktimës, është edhe synimi dashakeq që e ka bullisti ndaj viktimës. Bullisti gjithmonë dëshiron që të ulë imazhin apo kredibilitetin e viktimës në sytë e rrethit social, në mënyrë që të krijojë një lloj dominimi social brenda grupit shoqëror”, thotë Danuzi.

Ajo shton se pasojat për viktimën janë afatshkurta dhe afatgjata, si dhe manifestohen me izolim, ulje të vetëbesimit që ndikon më pas në të gjitha sferat e jetës së saj. Fëmijët viktima, siç thotë ajo, ndryshojnë rutinën edhe në shtëpi, në ushqim, në gjumë, kanë ndjenjë ankthi të vazhdueshëm, si dhe simptoma psiko-somatike.

Siç thotë Danuzi, bullisti, i cili po ashtu mund të jetë fëmijë si gjithë fëmijët tjerë, por ka vetëbesim të ulët për shkak të imazhit negativ që ka për vetveten dhe nuk ka strategji paqësore për zgjidhjen e konflikteve.

Termi “bullizëm”, thotë ajo, nuk ekziston në Protokollin për parandalimin e dhunës, por aty ekziston përkufizimi “ngacmim në mes moshatarëve”.

Megjithatë, sipas saj, fenomeni i bullizmit është mjaft i shprehur ndërmjet fëmijëve, por jo domosdo ndërmjet moshatarëve, sepse jo rrallë bullisti mund të jetë më i moshuar sesa viktima.

“Bullizmi dallon jashtëzakonisht nga ngacmimi, sepse nuk do të thotë që ndodh vetëm në mes moshatarëve. Një fëmijë mund të jetë viktimë e bullizmit edhe nga personat më të rritur, në një klasë të personave më të rritur. Për shembull, detyrohet që atyre fëmijëve t’ua bartë çantat, t’iu japë të holla. Kjo është problematikë më vete, parimisht, në identifikimin dhe pastaj në raportimin e bullizmit”, sqaron Danuzi.

Januzi: Shifrat e raportimeve nuk pasqyrojnë gjendjen reale

Sipas të dhënave që ka Ministria e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit, në Sistemin e menaxhimit të informatave në kuadër të kësaj ministrie, gjatë vitit shkollor 2019/2020 janë raportuar 18 raste të dhunës në shkolla. Një vit më herët janë raportuar 22 raste, ndërkaq që edhe në vitet paraprake shifrat kanë qenë jo shumë më të larta.

Merita Jonuzi, koordinatore për të drejtat e fëmijëve në këtë ministri, vlerëson se rastet e raportuara nuk janë pasqyrë reale e fenomenit të “ngacmimeve në mes moshatarëve”.

“Fenomeni është i pranishëm, siç e dimë të gjithë, por që raportimet në nivel institucional janë fare të vogla. Këto shifra që neve na i gjeneron sistemi, janë minimale dhe nuk e prezantojnë mjaftueshëm situatën reale në Kosovë. Raportimet që janë në sistem, janë kryesisht raste të bullizmit, të dhunës, të ngacmimit mes moshatarëve. Tash, ky nocioni ‘bullizëm’, nënkupton ngacmimin, por edhe format e tjera (të dhunës). Mirëpo, ne si ministri, në kuadër të politikave tona në nivel nacional, e adresojmë fenomenin e dhunës në plotninë e vet, me krejt llojet dhe format e dhunës që i njeh legjislacioni ynë”, thotë Jonuzi.

Ajo shton se raportimi i rasteve të dhunës të çfarëdo forme, të fëmijëve ndaj fëmijëve, por edhe mësimdhënësve ndaj fëmijëve, më shumë raportohet në organet e rendit sesa në Sistemin e menaxhimit të informatave të kësaj ministrie, gjë që do të mund të krijonte një pasqyrë më reale për situatën në shkolla.

Kjo situatë, sipas Petrit Tahirit nga Qendra për Arsim e Kosovës, reflekton edhe kontekstin kulturor të shoqërisë, në të cilin rastet e dhunës, ngacmimeve dhe bullizmit në shkolla, në të kaluarën janë heshtur me arsyetimin “që të mos bëhet e madhe”.

“Por, kjo tash bëhet normë. Kjo vërehet te ne tani, por edhe te fëmijët tanë, që kjo pastaj kur bëhet normë, ne fillojmë të besojmë që ‘më mirë është që mos ta bëjmë të madhe’. Faktikisht, puna që është duke u bërë dhe që është bërë me vite të tëra, e dëshmon të kundërtën. Pikërisht aty ku është punuar, aty ku është diskutuar dhe vazhdon të diskutohet për këto problematika, ka shumë më pak probleme”, thekson ai.

Dhuna dhe bullizmi nga mësimdhënësit nuk raportohet

Në mesin e rasteve të raportuara në Sistemin e menaxhimit të informatave të MASHTI-t, sipas zyrtares së kësaj ministrie, Merita Jonuzi, nuk ka asnjë rast të raportuar për dhunën e cilësdo formë të ushtruar nga mësimdhënësit ndaj fëmijëve.

“Prej të gjitha raportimeve që kanë ndodhur ndër vite, ne kemi raportime vetëm për relacionin nxënës –nxënës. Nuk ka raportime, ku shkolla i fut të dhënat që ‘X’ mësimdhënësi ka ushtruar dhunë ose e ka ngacmuar një fëmijë”, thotë Jonuzi.

Bullizmi nga mësimdhënësit

Psikologia Danuzi shpreh mendimin që mësimdhënësit në Kosovë nuk janë të pajisur me sistemin me strategjitë për shkathtësitë për menaxhimin e klasës, e sidomos me praktikat jondëshkuese.

“Si rezultat i kësaj, ndodh shumë shpesh që mësimdhënësit shfrytëzojnë forma të dhunës, sidomos të dhunës verbale, ku ofendojnë ose tallin fëmijë, në mënyrë që ta menaxhojnë më mirë klasën. Kjo, po ashtu, mund të jetë edhe si pasojë e vetë faktit që te ne, në shoqërinë tonë, si dhunë perceptohet vetëm dhuna fizike. Format e tjera të dhunës, sikurse dhuna verbale, dhuna psikologjike, mbase nuk perceptohen si forma të dhunës. Më shumë perceptohen si dinamika normale të grupit, që për pasojë rezulton edhe me shfrytëzimin e formave të dhunës verbale nga vetë mësimdhënësit”, thekson Danuzi.

Frika nga raportimi i rasteve

Petrit Tahiri nga Qendra për Arsim e Kosovës, thotë se MASHTI dhe shoqëria civile kanë bërë punë të madhe që rastet e dhunës së mësimdhënësve ndaj nxënësve të shënojnë rënie. Megjithatë, sipas tij, raportimet e rasteve të dhunës së mësimdhënësve ndaj nxënësve nuk janë bërë brenda Sistemit të menaxhimit të informatave të MASHTI-it, por në organet e rendit.

“Nuk është ndonjë e dhënë emipirike, por një lloj konstatimi ose supozimi, se ndonjëherë shkollat kanë frikë t’i raportojnë këto raste, sepse mendojnë se duke i raportuar rastet mund të prishet imazhi i shkollës apo mund të kenë ndonjë pasojë për sa i përket menaxhimit të asaj shkolle”, thotë Tahiri.

Por, zyrtarët e Ministrisë së Arsimit kanë thënë se në raste të tillë është e krejtësisht e kundërta, sepse ministria i përkrahë dhe i shpërblen shkollat, të cilat i kanë raportuar rastet e ushtrimit të dhunës nga mësimdhënësit ndaj nxënësve dhe të ngacmimit ndërmjet nxënësve.

Një nga kompetencat e kurikulës që zbatohet në Kosovë, parasheh t’i mësojë nxënësit për shkathtësinë e zgjidhjes së konflikteve, në mënyrë që ata të bëhen qytetarë aktivë.

Nga Qendra për Arsim e Kosovës vlerësojnë se secili rast i dhunës, ngacmimeve dhe bullizmit ndaj fëmijëve në shkolla dhe jashtë tyre, duhet të raportohet dhe të trajtohet. Në këtë mënyrë, sipas tyre, mund të krijohet një cikël i zhvillimit që siguron maksimalizim të potencialit të fëmijëve. /Rel/

Vjollca Bruqi nuk do të jetë më drejtoreshë e personelit në Ministrinë e Punëve të Brendshme.

Atë e ka larguar nga kjo pozitë ministri i këtij dikasteri, Xhelal Sveçla.

Largimin e ka konfimuar për “Front Online” vetë Bruqi.

“Po është e vertetë”, theksoi ajo.

E njëjta është emëruar si udhëheqëse në një departament tjetër.

“Jam caktuar si udhëheqëse në qendrën për të huaj, brenda po kësaj Ministrie”, tha ajo për “Front Online”.

Sipas saj ky ndërrim është bërë pa i dhënë asnjë arsyetim.

Ky nuk po del të jetë largimi i vetëm në MPB.

“Front Online” ka mësuar nga burime të vetat brenda këtij dikaster se edhe Armend Rugova është larguar nga pozita e shefit të Prokurimit.

Akoma nuk dihet nëse dhe në cilën pozitë tjetër është emëruar ai.

Po ashtu mbetet e paqartë se kush do të zë vendin e tyre në pozitat, shef/e e personelit dhe drejtor/esh e prokurimit.

Spitali i Pejës ka bërë të ditur se një grua ka lindur trinjakë, ndërsa gjendja e nënës dhe foshnjave është shumë e mirë.

Kështu bëhet e ditur në njoftimin e Spitalit të Pejës.

“Një Nënë ka lindur treneqë në Spitalin e Përgjithshëm në Pejë. Gjendja e Nënës dhe foshnjave të porsalindura është shumë e mirë”.

Grupi Punues për hartimin e Strategjisë së Energjisë 2022-2031, ka mbajtur takim ku pjesëmarrës ishte edhe kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, raporton Ekonomia Online.

Me këtë rast ai tha se synimet në energji dhe reformat do të jenë në përputhje prezantimet që po bëhen nëpër botë, duke shtuar se kjo është strategjia e parë që do të hartohet nga ekspertët.

Sipas tij, në këtë strategji është menduar edhe për familjet me të ardhura të ulëta apo të mesme, duke synuar bashkëpunim me vendet e rajonit, fillimisht me Shqipërinë.

Furnizim të rregullt me energji për familjet e bizneset ka garantuar Kurti, e krejt kjo me qëllim që tranzicioni energjetik të jetë i barabartë.

“Për 20 vjet nuk ka pasur studim në fushë e energjisë. Duhet të sigurojmë furnizim për qytetarët dhe bizneset. Synimet tona në energji, janë në përputhje me reformat që po prezantohen në botë, ku një takim i tillë u mbajt në Glasgou. Kjo është strategjia e parë për energji e përpiluar nga ana e ekspertëve. Strategjia jonë e energjisë do të jetë drejtë energjisë së pastër, duke pasur praktika të njëjta si në Evropë, ShBA e në shumë vende tjera”.

“Skemat konkurruese janë disa mjete që do të na ulin çmimet konkurruese në treg, andaj, do të krijojmë mekanizma mbështetës për familjet me të ardhura të ulëta apo të mesme, duke krijuar solare, për tu krijuar atyre që tranzicioni energjetik të jetë i barabartë”.

“Ne planifikojmë angazhimin përmes hapave kryesor. Strategji duhet të jetë e hapur dhe transprent. Ky grup punues ka mbështetjen tonë, dhe inkurojmë që gjatë këtij grupi t’i ftojmë ekspertët dhe shoqërinë civile”, u shpreh Kurti.

E ministrja e Ekonomisë Artane Rizvanolli, tha se mungesa e investimeve në rigjenerim në vitet e kaluara vazhdon të prek sigurinë energjetike që ka ndikuar negativisht te bizneset kosovare.

Teka ka folur për strategjinë e energjisë, Rizvanolli tha se janë të angazhuar të zhvillojnë një strategji që siguron një tranzicion energjetik në Kosovë.

“Ne si ministri jemi të angazhuar të zhvillojmë një strategji që siguron një tranzicion energjetik për vendin tonë, i cili siguron drejtësi sociale për të gjithë qytetarët. Vizioni që na udhëheq gjatë hartimit të kësaj strategjie është rruga afatgjate drejt dekarbonizimit deri në vitin 2050, ndërkohë që ne ruajmë sigurinë energjetike për konsumatorët, rrisim burimin e energjisë së pastër dhe sigurojmë integrim të pastër të energjisë me ekonomi të qëndrueshme”.

“Mungesa e investimeve në rigjenerim në vitet e kaluara vazhdon të prek sigurinë energjetike që ka ndikuar negativisht te bizneset tona, prandaj sektori ynë energjetik në Kosovë ka nevojë për reforma dhe zhvillim të tillë që ndihmojnë rritjen e bizneseve tona, tërheqjen e investimeve të huaja dhe përfundimisht rritjen ekonomike të vendit dhe punësimin e të rinjve tanë”, tha ajo.